اجزای تشکیل دهنده ی ساز تار

دسته تار: دسته ساز تار از یک طرف به نقاره (کاسه کوچک) و از طرف دیگر به سرپنجه‌ی ساز متصل است. دسته ساز تار یک لوله‌ی توپر چوبی است که چوب آن را از چوب‌های سخت و محکم مانند توت یا گردو انتخاب می‌کنند. دسته دارای طول تقریبی ۵۰ و قطر تقریبی ۴ سانتی متر است. قسمتی که انگشت گذاری می‌شود صاف و مسطح است و پشت آن حالت نیم دایره دارد.

در طرفین سطح صاف دسته (سطحی که انگشت گذاری می‌شود) دو رشته نوار از جنس استخوان نصب می‌کنند تا هم دسته را زیبا کند و هم از فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشت‌ها جلوگیری کند.

ساز‌هایی نظیر تار به قطعاتی احتیاج دارند که به طور سنتی از استخوان طبیعی حیوانات مثل ساق شتر ساخته می‌شده‌اند؛ اما به مرور زمان، مواد دیگری جای آنها را گرفتند. استخوان مصنوعی تار معمولاً ترکیبی از مواد رزین‌دار است که بافت دارد، قابل سنباده‌کاری است و رنگ می‌پذیرد. استخوان مصنوعی تار در دو قطعه‌ی باریک و یک قطعه‌ی مستطیلی کوچک برای بالای سرپنجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرپنجه ساز تار: سرپنجه در ابتدای دسته‌ی ساز قرار می‌گیرد و یک جعبه‌ی کوچک توخالی از جنس چوب کاسه‌ها است. در سر پنجه به تعداد سیم‌های ساز تار گوشی نصب شده است. (شش گوشی) استخوان مصنوعی تار معمولاً ترکیبی از مواد رزین‌دار است که بافت دارد، قابل سنباده‌کاری است و رنگ می‌پذیرد. استخوان مصنوعی تار در دو قطعه‌ی باریک و یک قطعه‌ی مستطیلی کوچک برای بالای سرپنجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

گوشی‌های ساز: همانطور که گفتیم ساز تار دارای شش گوشی به تعداد سیم هایش است. گوشی‌ها به شکل میخ‌های درشت و سر پهن هستند که یک سر آن پهن‌تر است و هنگام کوک کردن به کمک دست نوازنده به چپ و راست می‌چرخد و سر دیگر آن باریکتر است و یک سر سیم به آن میپیچد و داخل فضای سرپنجه قرار می‌گیرد.

یکی از قطعات اصلی و مهم ساز تار، گوشی کوک است. گوشی های کوک که در قسمت سرپنجه و جعبه گوشی قرار می گیرند، وظیفه کوک کردن هر کدام از سیم های ساز تار را بر عهده دارند. جنس و ظرافتی که در طراحی گوشی ها به کار گرفته می شود نشانگر کیفیت کلی آنها است و انتخاب گوشی های خوب برای ساز تار به طور قطع در سهولت کوک شدن ساز و کیفیت بهتر نگهداری کوک موثر است.

شیطانک: قطعه‌ای باریک و به ارتفاع ۲ میلی متر است که بین دسته ساز تار و سرپنجه قرار می‌گیرد و عرضی برابر دسته ساز دارد. شیطانک نیز مانند خرک دارای شیار‌های کم عمقی است که سیم‌ها از آن‌ها عبور می‌کنند و به سمت گوشی‌ها می‌روند.

بین دسته و سرپنجه تار قرار می‌گیرد و سیم‌ها از طریق شیار‌های آن به سمت گوشی‌ها هدایت می‌شوند. جنس شیطانک معمولاً از استخوان یا شاخ طبیعی است.

دستان: بر روی دسته‌ی ساز تار ۲۸ دستان بسته می‌شود که از جنس زه (روده‌ی تابیده‌ی چهارپایان) یا نخ نایلون هستند. هر دستان را سه یا چهار دور به دور دسته تار می‌بندند و گره می‌زنند تا گره‌ها در شیار‌های ایجاد شده در سطح بالایی طول دسته قرار بگیرد. دستان‌ها با فواصل معین از یکدیگر قرار می‌گیرند، ولی بعضی دستان‌ها تا حدی می‌توانند حرکت کنند.

در ساختمان آنها از پرده کمک گرفته شده است. پرده‌ی تار و سه‌تار در واقع رشته‌هایی با ضخامت و کیفیت مشخص هستند که با پیچیدن آنها روی دسته‌ی ساز و قرار دادن انگشت در محل مقرر، اندازه‌ی موثر سیم به میزان دلخواه تغییر کرده و صدای متناظر هر نت تولید می‌شود. پرده‌ی تار به صورت سنتی از جنس روده‌ی گوسفند ساخته می‌شده اما امروزه از الیاف مصنوعی مثل نخ‌های پلاستیکی و نایلون نیز برای تولید آن استفاده می‌شود.

سیم گیر: یکی از اجزای سازنده‌ی تار سیم‌گیر نام دارد که به طور سنتی از چوب، استخوان و یا شاخ ساخته می‌شود. سیم‌گیر تار در بخش انتهایی کاسه نصب شده و شیار‌های آن، حلقه‌های تابیده شده‌ی یک سر سیم‌ها را به دور خود نگه می‌دارد.

قطعه‌ای کوچک در انتهای بدنه‌ی کاسه است که شیار‌هایی دارد تا گره یک سر سیم بر روی آن قرار بگیرد. سیم گیر از جنس چوب یا استخوان انتخاب می‌شود.

سیم‌های ساز تار: تار دارای شش سیم با قطر‌های متفاوت است؛ که معمولا سیم‌های اول و دوم سفید رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲ میلی متر و سیم‌های سوم و چهارم از جنس برنج و زرد رنگ و به قطر‌های ۱.۸ تا ۲.۲ است که این سیم‌ها دو به دو باهم همصدا کوک می‌شوند. سیم پنجم فلزی سفید رنگ با قطر کمتر هم‌صدای سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود و به آن واخوان می‌گویند. سیم ششم فلزی زرد رنگ با قطر ۳.۸ میلی متر است که یک اکتاو بم‌تر از سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود که به آن سیم بم نیز می‌گویند.

سیمهای ششگانه عبارتند از:

دو سیم سفید( پائین) که همصدا کوک می شوند.
دو سیم زرد( همصدا)
یک سیم سفید نازک به نام زیر
و یک سیم زرد(بم)
که دو تای آخری غالبا به فاصله اکتاو کوک می شوند.
فاصله سیم های هم صوت سفید، نسبت به سیم های زرد غالبا چهارم و سیم های سفید نسبت به سیم بم معمولا فاصله اکتاو یا هفتم را تشکیل می دهند.
تار با مضرابی کوچک از جنس برنج به طول تقریبی سه سانتی متر نواخته می شود. در قسمتی از نصف طول مضراب، برای آنکه در دستهای نوازنده راحت قرار گیرد با موم پوشیده شده است.
در گذشته سازندگان تار در گوشه و کنار کشور بسیار بودند که نامی از ایشان به جای نمانده و تنها تنی چند از ایشان مثل استاد خاجیک، هامبارسون، فرج الله، آقا قلی، یحیی، برادران صنعت و استاد حاجی و پسرش رمضان شاهرخ شناخته شده اند.
کسانی که به بقای این ساز و تکامل ان کمک کردند و عمر خود را بر سر این کار نهادند.